Har du ein ven å ringe?

Kolbjørn Taklo

Eg har aldri visst kva eg skulle bli når eg vart stor. No er eg ferdig med 50-åra, og har jobba over 25 år med helse miljø og tryggleik i landbruket, so då var det vel det eg vart, HMS-rådgjevar.

Det er givande og meiningsfullt arbeid, eg trur framleis at eg gjennom besøk på gardane med rådgjeving og samtaler er med på å berge både liv og helse. Dette med å kome inn i bygder og stader ein ikkje visste om, og treffe alle dei mangslungne menneska med felles tittel bønder, er også heilt fantastisk. Så mykje kunnskap, klokskap, stå på, og arbeidsvilje det finst. Men og ei livsfarleg tru på at ein er både usårleg og uerstatteleg, og kan jobbe 7 dagar i veka utan meir enn ei knapp veke ferie for året. «Nei, det blir for vanskeleg å overlate dette til andre». «Å nei ditta e farleg, so ditta må eg gjere sjølv».

Eg er fødd og oppvaksen i byggefelt på Nordfjordeid, men har budd så lenge i Sunnfjord at eg stort sett alltid må «ete fysst», slik gode sunnfjordingar gjer. På trass av byggefeltbakgrunn har eg vore mykje med på gardsarbeid hjå slekta, gjennom heile oppveksten Dette gav opplæring og interesse for praktisk arbeid og landbruk. Etter musikklinja på Firda Gymnas og militærteneste i nord, vart det difor agronom, og seinare agroteknikarutdanning på Mo. Eg arbeidde nokre år som avløysar i Jølster og Førde, før eg sette nasen mot vest til Flora og produksjon av skogplantar på Brandsøy Planteskule. Etterkvart flytta vi til Grov i Eikefjord, der eg og kona mi driv heimegarden hennar med skog, nokre få sauer, og tre fjordahestar som går på stas. Vil du sjå ei hes, så har vi det her. Og musikken? Eg har felene framme rett som det er. Og syng i kor når det ikkje er pandemi.

Oskeladden hadde aldri klart å kapre prinsessa og halve kongeriket utan dei gode hjelparane han tok med på vegen. Korleis er det med dykk bønder? Passar de på å ha nok hjelparar tilgjengeleg?

Eg spør alltid når eg er ute på HMS-besøk: «Kven kan du ringe og be om hjelp dersom du står fast, eller skal gjere arbeid der ein bør vere fleire»?

Altfor mange svarar at dei ikkje har nokon, ein må klare seg sjølv i det meste, i beste fall kan ektefelle eller sambuar ta fjøset i naudstilfelle.

Norske landbrukstenester (NLT) gjer ein god jobb med å skaffe avløysar og landbruksvikar, men har tidvis utfordringar både med å skaffe nok kvalifiserte folk, og ha nok arbeid til fulle stillingar når det ikkje er sjukdom. Og kjem der ein som er sjukare enn deg, så må kanskje landbruksvikaren prioriterast der. Då blir det å krabbe seg i fjøset sjølv, uansett kor sjuk ein er. Ordningane er bra å ha, men totalt vert det for sårbart i ei verksemd med levande dyr som må ha dagleg fôring, stell og tilsyn.

Eg har mange gonger peika på at bonden er den viktigaste ressursen på garden, og at det difor er livsviktig at de tek vare på dykk sjølv. Som andre sjølvstendig næringsdrivande arbeider de svært mange timar gjennom året, og det blir kanskje ikkje meir enn ei veke ferie og ei frihelg kvar 6 -7 veke. I tillegg er mange arbeidsoppgåver slik at det er «berre eg som kan gjere dei». Dette er ikkje god medisin for å ta godt vare på seg sjølv, snarare kan det føre til negative bekymringar og stress, fordi du veit at du er alfor åleine om den daglege drifta, og at det blir lite fritid i lag med andre.

Færre og færre har sitt arbeid i landbruket, og drifta vert større og meir spesialisert. Samstundes er der mange som har interesse for landbruk, og støtta i befolkninga er god. Dette kan du som bonde utnytte til å skaffe deg meir avlasting og hjelp i drifta. Eg er heilt sikker på at du har ein nabo eller kjenner nokon som anten er veldig interessert i dyr og dyrestell, eller har ein hemmeleg draum om å køyre store landbruksmaskiner. Har du spurt om dei har lyst å prøve seg som medhjelparar på garden din? Inviter dei med, gje dei god opplæring og lat dei få prøve seg. Og vipps har du eit kinderegg; triveleg selskap i eit elles einsamt arbeid, betre tryggleik om noko skulle hende, og fleire folk som kan noko om landbruk.

Ring nokre vener, og inviter dei inn i landbruket ditt! La dei bli ein del av din beredskap for å trygge drifta på garden, og å trygge deg sjølv.